Ерээд оны эхээр саятан сугалаа гэгч олныг хуйлруулж байлаа. Сугалаагаар тодорсон анхны саятнууд үндэсний телевизээр гарч, бараг л олимпийн аварга, сансрын нисэгчийн дайны хүндлэгдэн өргөмжлөгдөж байв. Нэг үе хүмүүсийн хамгийн их уудаг томоохон үйлдвэрийн архи сугалаатай гардаг байж билээ. Авсан архиныхаа шилэн дээрх сугалааны дугаарыг хусаж хонжвороо шууд газар дээр нь тохируулна. Ихэнх нь хоосон, азтайд нь дахиад нэг шил архи нэмж авах гэх мэт тохирол таардаг байсан санагдана. Хүмүүс сугалаанд нь болоод ядаж нэг шил архиа хоёр болгоод авчих юмсан гэсэн горьдлогоор тэр архийг мөн их авсан даа. Нэг үе шар сонин гэж нэрлэдэг бүх чөлөөт хэвлэлүүд сугалаатай захиалга зарладаг байлаа. Байр, машин, гэр, цахилгаан хэрэгсэл хожихын тулд хүмүүс сонинг нь захиалдаг байв. Уншихдаа гол нь биш, сугалаа нь чухал. Сонинг нь гал түлэх, тамхи ороох, ариун цэврийн цаасыг орлуулах гэх мэтээр ашиглана.
Ердөө саяхан сургууль, цэцэрлэгт хүүхдээ өгөхийн тулд эцэг, эхчүүд сугалаа сугалж, аз эзээ үздэг байлаа. Төр иргэдийнхээ нийгмийн асуудлыг шийдэж, үр хүүхдийнх нь сурч боловсрох эрхийг нь хангаагүй алдаагаа ийнхүү сугалаагаар шийдэж байлаа. Одоо ч гэсэн төр засаг сугалаанд ач холбогдол өгдөг хэвээрээ. НӨАТ төлснийх нь урамшуулал болгож сугалаа зохион байгуулж л байна.
Уг нь НӨАТ-ынхаа зохих хувийг эрх тэгш буцааж авах нь шударга атал сугалаагаар хэдхэн хүнийг баяжуулж, ихэнхийг нь гомдоож гонсойлгох нь төрийн хар хайрцагны бодлого ажгуу.
Сугалаат төрийн бодлогыг хувийн хэвшлийнхэн гарамгай хэрэгжүүлж байгаа. “Ёндоо”, “Хийморьтой сугалаа”, “Монголын саятан”, “Үндэсний сугалаа” гээд өндөр хонжвортой, өргөн олныг хамарсан сугалаанууд шил шилээ даран гарч олон түмнийг хошууруулж байна. Хорин мянган төгрөгөөр 100 саяын байр, 30 саяын машинтай болно гэсэн гэнэн мөрөөдөлтэй хүмүүс ажил хийж олсон мөнгөө сугалаанд тушааж байх шиг. Сүүлдээ зарим хүн ажил хийгээд ч хэрэггүй сугалаа сугалсаар байгад л баяжих нь тодорхой болжээ. Хөдөөнийхнийг онилсон “Адуу, үхрээр азаа үз” гэдэг сугалаа хүртэл гарч олон малчны хотыг харлуулах шахсан нь хоёр жилийн өмнөх хэрэг явдал. Зарим аймгийн ойгоор Засаг даргын Тамгын газар нь сугалаа гаргаж иргэдээ баярлуулсан нь ч бий. Иргэдээ баярлуулахаар гялайж гялтайх ажил хийгээгүй улс сугалаанаас өөр юм бодох тэнхэл хүрээгүй биз ээ. Түүнчлэн “Буянт-Ухаа” хороолол баригдахад орон сууцанд орох сонирхолтой иргэдийн дунд мөн сугалаа явуулна гэж нэг хэсэг бужигнуулсан. Энэ мэтээр ерөөсөө бөх бол төр гэдэг шиг сугалаа бол төр болчихжээ.
Нэгэнт л бүх амьдралаа сугалаагаар шийдэж байгаа юм чинь одоо УИХ-ын гишүүдийг л сугалаагаар сонгодог болчихмоор байна. Тэгвэл сонгуулийн сурталчилгаа гэж хий дэмий их мөнгө зарцуулахгүй. Сонгуулийн ерөнхий хороо ч гэсэн сонгууль зохион байгуулах гэж зовохгүй. Ард түмэн санал өгөх гэж ажлаа алдахгүй.
Санал тоолох хар машин шударга эсэхэд санаа зовохгүй. За тэгээд аль нэг сугалаа зохион байгуулж гаршсан компанийн төхөөрөмжийг ашиглаад л 76 бөмбөлөг гаргаад ирэхэд гүйцээ. И-Баримтын сугалаа шиг будлиан орчихгүй бол энэ нь хамгийн шударга. Сугалаагаар гарч ирсэн 76 маань ч тойрог энэ тэр гэж тойлж давхихгүй, жинхэнэ гишүүнийхээ ажлыг л хийнэ. Дахин сонгогдох гэж араа бодохгүй. Төсвийн мөнгийг аймаг, сум руугаа чирэхгүй. Сонгогчдод таалагдах гэж попрохгүй. Ухаантай царайлах шаардлагагүй. За тэгээд 76 гишүүн тодруулах сугалаагаа ёндоо, хийморь гэнэ үү, тэрбумтан, саятан гэнэ үү, хамаагүй. Сугалаагаар тодорсон гишүүд булхай луйвраар сонгогдсон гишүүдээс ямар ч байсан дээр.
