1223 оны 5-р сарын 31-ны өдөр Зэв жанжин, Сүбэдэй баатар нараар удирдуулсан монголын хүч, Зоригт Мстислав, Киевийн 3-р Мстислав нараар удирдуулсан Киевийн Русь болон Команчуудын хамтарсан хүчний хооронд тулалдаан болж, монголчуудын илт давуу ялалтаар дуусчээ.
Дэлхийн түүхэнд Калка голын тулаан гэж алдаршсан энэ тулаан нь 1223 оны 5 сарын 31-нд тухайн үед Калка гэж нэрлэгддэг байсан голын дэргэд болсон юм. Тулааны дараа оросууд энэ гутамшигтай ялагдалаа нуухын тулд голын нэрийг сольсон. Одоо энэ Калка гэдэг гол нь яг ямар нэртэй болсоныг баттай мэдэхгүй ч ихэнх эрдэмтэд Азовын тэнгист цутгадаг Кальчик гол гэж үздэг. Зэв, Сүбэдэй-р удирдуулсан 20,000 орчим монгол цэрэг Хорезмийн Муххамед султаныг хөөж устгах зорилгоор цахилгаан дайныг дэлхийн түүхэнд анх удаа хийсэн гэдэг. Морины хурдаар 8,851 км газарыг 3 жилийн дотор эзэлсэн энэ байлдан дагуулалын нууцыг одоо болтол эрдэмтэд маш ихээр сонирхдог.
Монголчууд энэ байлдаанд дайсны хүчийг таслан хувааж сарниулах, бүсэлж байлдаж айлгах, зугтах боломж олгож араас нь хөөх зэргээр их олон тактикийг хослуулан ашгласан ба тулааны үр дүн нь гайхалтай байсан юм. Тулааны дараа түүхийн сурвалж бичгүүдэд өгүүлснээр монголчууд маш бага хохирол амссан (яг тоо хэмжээ нь тодорхойгүй бөгөөд байлдааны эхэнд байсан цэргийн тоотой харьцуулахад маш бага цэрэг алдсан гэсэн байдаг) бол Орос болон Кипчакууд 50,000 орчим хүнээ алдсан гэгддэг.
Зэв, Сүбэдэй нарын Кавказын уулсыг давж хийсэн аян дайн амжилт олж тэндээс Оросын хилрүү зулбан зугтсан команчууд Днепр мөрөнд зугтан гарч тэдний удирдагч Котян Киевт хүрч ирэн Мстиславаас тусламж эрсэн байдаг. Оросын вангууд Киевт цуглаж олон зууны турш дайсагнаж байсан команчуудад туслах, аюул нөмөрсөн үед хүчээ нэгтгэх зөв гэсэн шийдвэр гаргажээ.
Оросын нэгдсэн арми монголын туршуулын толгой хэсэгтэй тулгаран тэднийг хялбархан ялаад толгойлж явсан хүнийг нь цаазаар авсан. Энэ жижиг тулаанаар Оросууд монголчуудыг ихэд басамжилж нум сум, хөнгөн хувцастай, жирийн нэг зэрлэг нүүдэлчид гэж боджээ. Үнэндээ энэ үед монголын хүнд морин цэрэг ихэд хөгжсөн байсан ба Оросууд энэ талаар огт мэдээгүй байсан юм. Үүний дараагаар Зэв жанжин монголын 10 элчийг Киевийн ван Мстислав Романович Старый-руу илгээж та нартай байлдахыг хүсэхгүй байна, зөвхөн Кипчакуудтай байлдана гэж хэлүүлсэн боловч Оросууд элчийг дор нь барьж цаазаар авжээ. Монголчууд үүнийг мэдээд ихэд уурлан Оросуудтай өршөөлгүй байлдахаар болсон. Тэгээд Оросуудтай туршуулын хөнгөн армиар тулж ялагдсан дүр үзүүлэн ухарч 9 хоног зугтсан юм. Монголчууд Калка гол хүртэл зугтсан ба тэнд Оросуудтай жинхэнэ тулаан хийхээр бэлдсэн байна.
Монголчууд 12 өдрийн турш зугтахад холбоотнууд тэднийг яллаа хэмээн омогшиж зам зуур дайсныхаа хаяж гээгдүүлсэн эд зүйл, үхэр малыг талан дээрэмдэж, омтгойрон шунаж явсаар байлдааны журмаа алдаж эхэлжээ. Дайтах тулалдах эд хав нь оргилсон Оросуудаас зугтаж явсаар Зэв, Сүбээдэй нар 1223 оны 5 дугаар сарын 31-нд Калка голын цаад талд морьдоо сэлгэж унаад байлдааны байрлалд ороод тосон зогсов. Хөндийд Монголын дайчид шигүү эгнээгээр бүрхэн жагсаж хүлээж байжээ. Энэ тулалдаанд дайсны цэргийн байрлалыг зориуд сунгаж сульдуулсны эцэст шийдвэрлэх цохилтыг өгөх суут жанжин Сүбэдэйн тактик үнэхээр оновчтой байжээ. Галицын Мстислав хамгийн эхлээд байдлыг ойлгон тун шаламгай зугтаж Днепр мөрнийг бусдаас түрүүнд гаталсан ч айж эмээсэндээ бүх завийг устгаснаар араас ирж буй нутаг нэгтнүүдээ гол гарах боломжгүй болгосноор Монголчууд Калка голын тулаанд ялалт байгуулах нь тодорхой болсон юм.
Энэхүү тулаан нь Оросын ноёдын хувьд маш өндөр үнэтэй ялагдал байсан бөгөөд Ричард Габриэль 50,000 хүнээ алдсан гэж мэдэгдсэн бол монголчуудын бараг гарз хохиролгүй байв. Бүх хүчнүүд голд шахагдан баригдсан тул ухрах боломжгүй болсон. Зөвхөн түрүүлж зугтсан Мстислав л цэргийнхээ зарим хэсгийг аварч чадсан юм. Оросын эх сурвалжаас (тийм ч найдвартай биш тоо) Никониан Шастирт 60,000 эрс алагдсан гэж иш татжээ. Харин Новгородианы Анхны Шастирд (хамгийн найдвартай эх сурвалж гэж үздэг) тулалдааны үеийн тоо баримтыг дурдаагүй боловч 10 цэрэг тутмын 1 нь л гэртээ харьсан гэснээс харахад алагдсан хүний тоо бараг бүтэн армитай тэнцэж болохыг илчилнэ. Оросын ноёдоос шархадсан Волхиний Даниел, Мстислав нар тулаанаас зугтаж чаджээ.
Түүхч Роберт Маршалл энэхүү тулааныг тодорхойлохдоо "Сүбэдэйн ашигласан арга тактик нь морин цэргийн тулаан дахь хамгийн том сургамж болж цэргийн түүхэнд бичигдэн үлдэнэ" гэжээ.
Энэхүү ялалтын дараа монголчууд зүүн тийш эргэж, Чингис хаан болон бусад монгол цэргүүдтэйгээ Сырдарья мөрний зүүн талын тал нутагт уулзав. Чингис хаан жанжнуудынхаа амжилтыг өндрөөр үнэлж Зэв, Сүбэдэй нарыг онцгойлон магтан сайшаав. Харамсалтай нь энэ дайнаас буцах замд Зэв жанжин таалал төгссөн байдаг.
Энэхүү довтолгоон нь түүхэн дэх хамгийн урт морин цэргийн дайралт байсан бөгөөд монголчууд гурван жилийн хугацаанд 8900 км замыг туулжээ. Сүбэдэй энэ аян дайны явцад олон тооны тагнуулыг Оросд байрлуулж, Европ, Орост болж буй үйл явдлын талаар байнга мэдээлэл авдаг болсон байна.
1237 онд Сүбэдэй, Бат хааны хамт дахин довтолж 120,000 хүнтэй арми бүхий Киевийг эзлэв.
Үргэлжлүүлж унших
